Metamorfoz, kelime anlamıyla başkalaşım demektir. Aynı tür içerisindeki morfolojik, anatomik ve fizyolojik değişimler metamorfozdur. Postembriyonik gelişim sırasında çoğu böceğin şekil değiştirmesine yol açan metamorfoz temel olarak hormonların kontrolünde gerçekleşir. Sadece böcekler (Insecta) değil, kabuklular (Crustacea), yumuşakçalar (Mollusca), amfibiler(Amphibia), knidliler (Cnideria), derisidikenliler (Echinodermata) ve tulumlular (Tunicata) da metamorfoz geçirebilirler.
Böcekler metamorfoz süreci boyunca birkaç kez deri değiştirmek zorundadır. Deri değiştirme (molting= ekdizis), eklembacaklıların vücudunun hacmi genişledikçe dış iskelete sığamaması sonucu hormonlar kontrolünde gerçekleşen bir evredir. Her bir deri değişimi arasındaki evreye instar adı verilir. İnstarların sayısı 3-15 arasında değişebilir. Deri değiştirme erginliğe ulaşınca sona erer.
Deri değiştirme özeti
- Apolysis: eski iskeletin epidermisten ayrılışı
- Deri değiştirme maddelerinin epidermis tarafından inaktif olarak salınımı
- Yeni iskelet için kütikilin tabakasının üretilmesi
- Deri değişim maddelerinin aktive edilmesi
- Önceki endokütikulanın parçalanıp absorbe edilmesi
- Yeni prokütikulanın epidermis salgılarıyla oluşturulması
- Ekdizis: Eski ekzokütikula ve epikütikulanın atılması
- Yeni derinin oluşumu
- Yeni ekzokütikulanın oluşumu ve sertleşmesi
Metamorfozda 3 farklı başkalaşım şekli görülmektedir. Bunlar ametabol, hemimetabol ve holometabol başkalaşımdır.
Ametabol( Doğrudan) Gelişim
Ergin ve jüvenil birey arasında morfolojik farkın görülmediği gelişim şekline ametabol gelişim denir. Genç bireyler cesamet ve eşeysel olgunluk harici ergin bireylere oldukça benzerler. Gelişim evreleri; yumurta, jüvenil ve ergindir. Ergin öncesi jüvenil döneme genç dönem de denir. Kıl kuyruklular (önceden Thysanura şimdiki ismi Zygentoma) , Sıçrar kuyruklular (Collembola) ve ilkel kanatsız böceklerde ametabol gelişim gözükür.
Hemimetabol (Yarı = Tamamlanmamış) Başkalaşım
Morfogenez sırasında değişimin dereceli olduğu, ergin öncesi dönemin nimf olarak adlandırıldığı başkalaşım şekli hemimetaboladır. Yumurtadan nimf olarak çıkarlar ve deri değiştirdikçe dış üreme organlarını ve ergine özel yapıları bu şekilde kazanırlar. Gelişim basamakları; yumurta, nimf ve ergindir. Nimflerin instar sırasında tomurcuk şeklinde çıkmaya başlayan kanatları dışarıda gelişir ve deri değiştirdikçe erginde tam şeklini alır. Çekirge, ağustos böceği, peygamber develeri gibi yumurtalarını suya bırakan ve nimfleri suda gelişen türler karakteristik örnek sayılabilir.
Holometabol (Tam) Başkalaşım
Holometabol böceklerde ergin öncesi dönem ve ergin birbirinden oldukça farklıdır. Böceklerin çoğu holometabol değişim geçirir. Başkalaşımın fizyolojik süreçleri şöyledir; larva, pupa ve ergin. Larva evresi kurtçuk, kurt, tırtıl olarak bilinen ve aktif şekilde sürekli besin alınan bir evredir. Birkaç instar sonrası inaktif pupa evresine geçilir. Pupa evresinde vücut koza şeklinde örtülür ve beslenme olmaz. Bu evrede tüm larval özellikler kaybedilir. Yeterli olgunluğa eriştiğinde pupadan çıkar (eklozyon). Holometaboladaki gelişim basamakları; yumurta, larva, pupa ve ergindir. Bu başkalaşım böceklerin büyük çoğunluğunda görülmektedir.
Başlıklar:
ametabol,
böcek,
hemimetabol,
holometabol,
metamorfoz,
Morfogenez